Inwokacja „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Sprawdź tekst, interpretację, środki stylistyczne i definicję inwokacji

Inwokacja to rozbudowana apostrofa, która otwiera większy utwór literacki. Autor w inwokacji zwraca się zazwyczaj do bóstwa, muzy czy innego duchowego patrona o wsparcie w pisaniu dzieła. Inwokacje znajdują się w utworach starożytnych, np. Iliadzie (Gniew Achilla, bogini, głoś, obfity w szkody…) i Odysei (Muzo! Męża wyśpiewaj, co święty gród Troi Zburzywszy, długo błądził i w tułaczce swojej…). Najbardziej znaną inwokacją w Polsce jest ta występująca w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza.

„Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie” to epopeja narodowa, która została wydana w 1834 roku w Paryżu. Pomysł na napisanie tego dzieła zrodził się jednak wcześniej (najprawdopodobniej między sierpniem 1831 r. a marcem 1832 r.).

W inwokacji „Pana Tadeusza” poruszony został m.in. wątek małej ojczyzny, którą dla Mickiewicza była Litwa. Opisany został świat przyrody („pagórki leśne”, „łąki zielone”, „pola malowane zbożem rozmaitem”). Autor zachowuje tradycję antyczną, sięgając jednak po nowe rozwiązania – w utworze zwraca się nie do jednego bóstwa, ale do ojczyzny i Matki Bożej. Inwokacja – tak jak cały utwór – napisana jest trzynastozgłoskowcem.

Czasami nauczyciele na lekcjach języka polskiego proszą o nauczenie się na pamięć inwokacji z „Pana Tadeusza”. Inni dokonują z uczniami analizy tego fragmentu. Warto więc zapoznać się z tekstem inwokacji. Brzmi on następująco:

Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.

Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie! Ty, co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciłaś cudem
(Gdy od płaczącej matki pod Twoję opiekę
Ofiarowany, martwą podniosłem powiekę
I zaraz mogłem pieszo do Twych świątyń progu
Iść za wrócone życie podziękować Bogu),
Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
Tymczasem przenoś moję duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;
Do tych pól malowanych zbożem rozmaitem,
Wyzłacanych pszenicą, posrebrzanych żytem;
Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała,
Gdzie panieńskim rumieńcem dzięcielina pała,
A wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą
Zieloną, na niej z rzadka ciche grusze siedzą.

Inwokacja rozpoczyna się zwrotem do ojczyzny: „Litwo! Ojczyzno moja!”. Występuje tutaj motyw zdrowia, które człowiek docenia dopiero w momencie gdy je straci, a także nawiązanie do fraszki „Na zdrowie” Jana Kochanowskiego. W inwokacji zapowiedziany został temat całego utworu – będzie to opowieść o ojczyźnie.

We fragmencie „Panno Święta, co jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie” występuje apostrofa do Matki Bożej. Mickiewicz ukazuje dwa ważne dla Polaków wizerunki Maryi. Poeta prosi ją, aby ocaliła Polskę, tak jak niegdyś ocaliła jego – jest to wątek nawiązujący do biografii autora.

W kolejnych wersach opisywane są elementy świata przyrody, charakterystyczne dla polskiego krajobrazu. Osoba, która mówi w utworze, jest ukształtowana przez kulturę agrarną. Opowiada ona o pięknych miejscach, które znajdują się w jego ojczyźnie. W inwokacji „Pana Tadeusza” wyrażone są emocje człowieka, który stracił swój kraj i chce go przywrócić w poemacie, bo nie może wrócić tam fizycznie.

Warto by uczniowie wiedzieli, jakie środki stylistyczne występują w inwokacji, ale też jaką pełnią funkcję:

• apostrofy: „Litwo Ojczyzno moja!”, „Panno Święta, co Jasnej bronisz Częstochowy i w Ostrej świecisz Bramie!”, „Ty, co gród zamkowy Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!” (funkcja: nadaje utworowi podniosły charakter);
• epitety: „łąk zielonych”, „bursztynowy świerzop”, „błękitnym Niemnem”, „gród zamkowy” (funkcja: odwołanie się do wyobraźni czytelnika, zobrazowanie krajobrazu);
• porównania: „gryka jak śnieg biała”, „Litwo […] ty jesteś jak zdrowie”, „A wszystko przepasane, jakby wstęgą, miedzą Zieloną” (funkcja: uwypuklenie danego elementu);
• personifikacja (uosobienie): „panieńskim rumieńcem dzięcielina pała” (funkcja: bardziej dynamiczny obraz poetycki);
• metafory: „martwą podniosłem powiekę”, „pole malowane zbożem rozmaitem” (funkcja: zobrazowanie).

Można także zapoznać się z inwokacją „Pana Tadeusza” w wykonaniu Sanah oraz z jej interpretacjami utworów poetyckich Mickiewicza, Słowackiego czy innych poetów.